Azerbaycan resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Respublikası), Avrupa ve Asya kıtaları arasında, Güney Kafkasya'da ülkedir. Azerbaycan kuzeyde Rusya, kuzey batıda Gürcistan, güney batıda Ermenistan, güneyde İran ve güney batıda Nahçıvan'a komşu olarak Türkiye ile komşudur. Ülkenin doğu sınırını Hazar Denizi çizmektedir.
- Ana madde: Azerbaycan tarihi
Eski zamanlardan Ortaçağ'a kadar, Azerbaycan terimi coğrafi olarak bugünkü Güney Azerbaycan için kullanmaktaydı. Bugün Kuzey Azerbaycan'ın, yani Azerbaycan Cumhuriyetinin, yerleştiği coğrafi arazi ise Albanya veya Aran gibi tanınmıştır. 12. yüzyılda İldenizlilerin kurmuş olduğu Azerbaycan Atabeyler Devleti bugünkü Kuzey ve Güney Azerbaycan topraklarını birleşik coğrafi, siyasi ve kültürel anlama getirmişdir.
Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir. Azerbaycan daha sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altınordu Devleti'nin hakimiyetinde kalmış; Akkoyunlu ve Karakoyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır. Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir.
Bundan sonra sırasıyla; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdebil hanlıkları dönemi başlamıştır.
Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Erivan'a ve Karabağ'a Ermeni'ler yerleştirilmeye başlanılmıştır.
Azerice, 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan Devleti'ni kurmuşlardır. Bu devlet Orta Doğu'da ilk özerk cumhuriyet olmuştur. Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmak zorunda kalmıştır. 30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.
Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır..
Bugüne kadar Kafkaslarda Türkçülük hareketlerinin merkezi hep Bakü olmuştur. Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Bey'dir.
Nahçıvan Azerice dersek Naxçıvan Azerbaycanın hep baş konsolosu olmuş ve de kurucusu Nahcıvan derken Azerbaycan Paytaxtı olması gereken yerdi]
Coğrafi konumu [değiştir]
Azerbaycan 39° 24' kuzey enlemleri ile 44° 46' doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 3472 km dir. Azerbaycan'ın İran'la 765 km, Türkiye ile 15 km, Rusya ile 391 km, Gürcistan ile 471 km ve Ermenistan ile 1007 km sınırı vardır. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50'si dağlık alanlardır. Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri Bazardüzü 4466 metre'dir. Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlarıdır. Kür-Araz Ovası en büyük düzlüktür.
Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 °C'nın üzerindedir. En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür.
Azerbaycan'ın en uzun nehri 1364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kür Nehri'dir. Araz ise 1072 km'dir.
| Etnik Grup |
Nüfus (1989) |
Oran |
Nüfus (1999) |
Oran |
| Toplam |
7.021.178 |
% 100 |
7.953.438 |
%100 |
| Azeriler |
5.805.000 |
% 82,68 |
7.205.500 |
% 90.6 |
| Ruslar |
392.300 |
% 5,59 |
141.700 |
% 1.78 |
| Ermeniler |
390.500 |
% 5,56 |
121.700 |
% 1.52 |
| Talışlar |
21.200 |
% 0,3 |
76.800 |
% 0,97 |
| Lezgiler |
171.400 |
% 2,44 |
178.000 |
% 2.24 |
| Avarlar |
44.100 |
% 0,63 |
50.900 |
% 0.64 |
| Yahudi |
30.700 |
% 0,44 |
8.900 |
% 0,11 |
| Diğer |
166.000 |
% 2,36 |
169.900 |
% 2.14 |
Kaynak:[1]
Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Rusların ve Karabağ'ın Ermeniler tarafından işgâlinden dolayı Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştır. Karabağ dışındaki Azerbaycan topraklarında artık hemen hemen hiç Ermeni yaşamamaktadır.
Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur.
Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı
- 0-14 - 33.0
- 15-29 - 28.9
- 30-44 - 17.7
- 45-59 - 12.0
- 60 + - 8.4
Yukarı Karabağ [değiştir]
- Yüzölçümü: 4.388 km²
- Nüfusu: 187.769 ( 1989 nüfus sayımı ; 145.403 kişi ermeni + 40.316 kişi türk + 2050 kişi diğer milletler olmakla )
Azerbaycan toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve yaklaşık bir milyon Azeri Ermenilerin baskıları sonucu bölgeden göç etmeye zorlanmıştır.
Ermeniler, tüm Birleşmiş Milletler ve Agit kararlarına rağmen işgal ettikleri bölgelerden çekilmemektedirler.
Azerbaycan'da halkın %94'ü Müslümandır (çoğunluğu Şii). Halkın geri kalanı ise (yaklaşık %4'ü) Hıristiyandır (çoğunluğu Rus Ortodoks Kilisesi, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve Malakan). Çok küçük bir bölümü ise Yahudidir.
Siyasal ve sosyal yapılanmalar [değiştir]
Azerbaycan'da faaliyetini sürdüren önemli partiler şunlardır:
- Yeni Azerbaycan Partisi (İktidâr)
- Anavatan Partisi
- Milli Müsavat Partisi
- Halk Cephesi
- Milli İstiklal Partisi
- Sosyal Demokrat Parti
- Bağımsız Demokrat Parti
- Milli Muhabbet Partisi
- Tövbe Partisi
- Halk partisi
- Yeşiller Partisi
- Demokrat Partisi
- Demokratik Islahatlar Partisi
- Ümid Partisi
Ekonomik ve sosyal yapı [değiştir]
1991'de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır.
Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyar m³ dur. Toplam doğalgaz rezervi 2 trilyon metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayi de vardır.
- Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir.
- Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.
- En önemli ihracatı petroldur.
- Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.
ayrıca inşaat sektöründe farklı gelişmeler olmuştur
- İlk teleferik 2007 yılında Balakende hizmete açılmıştır.
Tarım ve Hayvancılık [değiştir]
Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir.
Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.
Azerbaycan Ulusal Bankası
Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır.
- Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir.
- Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.
Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.
- Demiryolu: 2.090 km.
- Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
- Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
- Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup Ankara, İstanbul, Londra, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin,Dubai,Milano,Kiev gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır.
Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri düzeyde olduğu görülür. 1991 istatistiksel verilere göre 4.775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.
Azerbaycan'da 6.500 kültür tesisi, 4.605 kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Okuma yazma oranı %99,5'tir. Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve bağlı enstitüleri bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarında eğitim-öğretim yapmaktadır. Çok sayıda yabancı öğrenci bulunmaktadır. Türk öğrencilerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Türk öğrencileri başkanı metehan mollamehmetoğlu türk öğrencilerin baküde mezun olduktan sonrada bir çok iş girişiminde bulunmuşlar halen orada iş yaşamını sürdürmektedirler
Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.
- İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
- Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
- Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.
Böylece Azerbaycan halkı eşit biçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Sosyal Güvenlik [değiştir]
Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.
Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.
Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.
Birleşmiş Milletler, Agit, IMF gibi kuruluşların da üyesidir.
Karabağ Problemi [değiştir]
-
1986'da Ermenistan Azerbaycan'nın Dağlık Karabağ bölgesini kontrol altına alıp kendi topraklarına katmaya çalışmaktadır. 1988 Ocak ayında, Ermenistan Rusya'nın yardımı ile Azerbaycan'a karşı baskısını arttırdı.[kaynak belirtilmeli] 6 Mayıs 1989 tarihli Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulunun kararı ile Dağlık Karabağ yönetiminde görevli olan bütün Azerbaycanlılar bölgeden çıkarıldı. 30 Kasım 1989'da Еrmenistan Meclisi SSCB’nin onayı ile Karabağ'ı kendi topraklarına katma kararı aldı. 20 Ocak 1990’da Sovyet yönetimi aldığı kararla ordusunu sürerek Azerbaycan'da saldırdı. 8 Ağustos 1991'de Еrmenistan’da bulunan son Azeri köyü olan Nüvedi de boşaltıldı.
|
