Şah İsmail (Azerice: Şah İsmayıl Xətai, Farsça: شاه اسماعیل اول; d. 17 Temmuz 1487 - ö. 23 Mayıs 1524), Safevi devletini kurmuş hükümdar ve Hatai takma adı ile Azeri Türkçesinde yazmış şair[1].
1501 yılından Azerbaycan'da[2] ve 1502 yılından İran'da Safevi Devleti'nin Şahlığını yapmıştır. 1510'da Merv yakınında Şeybani Hanlığını yenerek Muhammed Şeybani Han'ı öldürmüştür. Ancak 1514'te Çaldıran Savaşı'nda Osmanlı Yavuz Sultan Selim'e yenilmiştir.
Aleviler arasında Yedi Ulu Ozan'dan biri olarak anılır.
Şah İsmail 17 Temmuz 1487 yılında Erdebil şehrinde nüfuzlu ve tanınmış bir Azerbaycan'lı (Türk) ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Baba tarafından Şeyh Seyfettin'nin soyundandır. Şah İsmail'in babası Şeyh Haydar, dedesi ise Şeyh Cüneyd'dir. Şah İsmail anne tarafından da devrin güclü ve köklü bir ailesine mensuptur. Annesi "Alemşah Begüm" Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'nın kızı, Sultan Yakub'un kız kardeşidir.
1488'de Şeyh Haydar savaş sırasında ihanete uğrayıp öldürüldükten sonra, İsmail annesi ve kardeşleri Sultan Ali ve İbrahim ile birlikte Şiraz'da mahkum edilir. Mahkum edildiklerinde İsmail daha iki yaşında bile değildir.
Bir süre sonra Rüstem Mirza kardeşlerden yararlanmak için onları serbest bırakır. Fakat savaş sırasında İsmail'in büyük kardeşi Sultan Ali'nin ve Kızılbaşların cesurca çarpıştıklarını görünce korkuya kapılır, kendisini ve neslini ortaya çıkacak tehlikelerden korumak için Şeyh Cüneyd neslini ortadan kaldırmaya karar verir.
Şeyh Sultan Ali'nin üzerine adamlarını gönderir ve onu öldürtür. Ölümünden önce Şeyh Sultan Ali İsmail'i varisi ilan eder ve Erdebil'e gönderir. Kızılbaşlar İsmail'in arandığını öğrenince onu bir süre Erdebil'de daha sonra da Rәştdә gizlenmesini sağlarlar.
Sonra onu Lahicana, Gilan hükümdarı Mirza Ali'nin sarayına getirirler. Gilan'a geldiğinde İsmail daha yedi yaşındaydı. Burada, Hasan Han'ın koruması altında Lala Hüseyin tarafından eğitilir. İsmail yaklaşık altı yıl burada kalarak, dönemin tanınmış emir ve alimlerinden dini, dünyevi ve askeri eğitim görür.
Şah İsmail 13 yaşında siyasi ve dini konularda faaliyete başladı. 1499 yılının Ağustos ayında Erdebil'e yollandı.
1500 yılının yazında Şamlı ve Rumlu'lardan Karabağ ve Tariş ailesinden 2 bin kadar Kızılbaşla Karabağ, Kağızman ve Tircan yolu ile Erzincan`a geldi. Burada Kızılbaş'lar ve Karabağ süvarilerinden tenkiben 7bin taraftar toplayarak 1500 yılının başlarında karabağdan 7 bin taraftarı ile Şirvan`a hücum etti.
|
