Muş ili, Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir.
Muş ili Bulanık, Malazgirt, Varto, Hasköy ve Korkut ilçeleri ile birlikte 2007'de yapılan sayımda 405509 nüfusa sahiptir. Geçimini genellikle tarım ve hayvancılıktan sağlayan halkın büyük bir bölümü köylerde ikamet etmektedir. Öte yandan Muş'un tarihsel önemi Türklerin Anadolu'ya girişinin Malazgirt ilçesinden olması ve yine bölge halkının bunu desteklemesidir. Bu bir anlamda Osmanlı Devleti'nin kurulması, Bizans'ın yıkılması gibi çok büyük tarihi olaylara önayak olmuştur
Muş şehri, Muş ilinin merkezi olan ve ile ismini veren şehirdir. Muş ovasının kenarında kurulan bu Doğu Anadolu şehri, lalesi ve üzümü ile tanınır. Kent ve daha çok il Selçuklu dönemi eserleri; Malazgirt Savaşı ve Alparslan ile özdeşleşmiştir.
Muş merkez ilçesi, kuzeyden Varto; doğudan Bulanık, Hasköy ve Korkut ile komşudur. Malazgirt ile sınırı yoktur. Solhan ve Kulp ile de sınırdaştır.
- 1- İsim İbranice Muşa (sulak,verimli ve otlak) kelimesinden geldiğine göre Kuzey Sami halkları tarafından kurulmuş olabilir. Ancak bu çok zayıf bir ihtimal olmalı. Çünkü Yahudilerin Filistin'den sürülmeleri İ.Ö VI.yy'dır. Yahudilerin Muş'a gelmeleri bu tarihten önce olamaz. Oysa Muş'un tarihi çok daha eskilere dayanır.
- 2-Dini bir rivayete göre de Nuh'un oğlu Yasef'in torunu Muş oğullarınca kurulmuştur. Bu da tabii rivayetten öte bir iddia olamaz.
- 3-Muş Trakya'dan Ege'ye girip oradan Anadolu'ya giren Muşki kavmi tarafından kurulmuştur. Tarihte Frigyalılar olarak bilinen milletin bir kavmi olan Muşkiler Muş güneyi dağlarında barınmışlar ve kuvvetli bir ihtimalle de bugün Kızıl Ziyaret tepesinde bulunan kaleyi de onlar yapmışlardır. Bu kale daha sonra Kanunî Sultan Süleyman tarafından yıkılmıştır.
Muş çevresinde bulunan birçok tarihi eserde Muşkilerin alameti olan yonca kabartmasına rastlamak mümkündür. Muşkilerin Anadolu'da yayılma tarihleri İ.Ö 2000 yani günümüzden 4000 yıl öncesine rastladığına göre Muş'un tarihçesini 4 binli yıllardan başlatmak yanlış olmaz.
Muş'un kuruluşunun ardından tarihi süreç içerisinde Muş ve çevresi yakın diğer bölgelerde olduğu gibi sırasıyla şu devletlerin egemenliğinde kalmıştır: Asurlular, Urartular,İskitler, Med, Pers, Roma, Partlar, Sasani, Bizans, Emeviler, Abbasiler, Selçuklu, Ahlatşahlar, Anadolu Selçukluları, Moğollar, İlhanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Timur, Osmanlı, Safeviler. Daha sonraları tekrar Osmanlı hakimiyetine girer. 1915'de bölge, Ermeni tehciri ile karşı karşıya kalır.
Osmanlı Döneminde Kronolojik Önemli Olaylar [değiştir]
- Kanuni döneminde İran'lıların Erzincan'a kadar yaptıkları yağma ve katliamdan Muş da nasibini alır elbette.
- 1794 İran saldırısı ve yağması.
- 1821 İran saldırısı ve yağması
- 1889 Hamidiye alaylarının kurulması.
- 1890 Ermeni katliamlarının başlaması.(Bu tarihe kadar Türklerin ya da müslümanların Ermenilere karşı giriştiği bir katliamı tarih yazmıyor.) Hamidiye alayları aşiretlerden kurulmuştu.
- 1901 Ermeniler Muş ovasındaki köylerde katliam yaparlar.
- 1905 Ermeniler yaptıkları baskınlarla Muş ve çevresine zarar verdiler.
- 1915 Osmanlı ordusu savaşta. Ruslar doğu cephesinde ilerlerken Ermeni çeteleri Rus İşgaline yardım ediyor. Muş ve çevresinde Ermeni baskın ve katliamları devam etmiştir
- 1915 Ermeniler ektiklerini biçerler. Erzurum , Kars ve Van ahalisindeki Ermenilerin müslümanları katlettikleri haberi Muş ve çevresinde yayılınca Müslüman halk Muş ve yöresinde Ermenilere saldırır. Ermeni halkı tamamen katledilmekten kurtarmak ve Osmanlı Ordusunun güvenliğini sağlamak isteyen Osmanlı yönetimi bölgenin Ermenilerden boşaltılması kararını verir. Bu karar Ermenilerin hayatını kurtarır.
- 1916 Muş Ruslar tarafından işgal edilir. Rus ordusuyla geri dönen bazı Ermeniler şehirden kalan veya kaçamayan halka olmadık işkencelerin yapılmasında önayak olurlar. Kaçanlar dağlarda bir yandan kara kışa bir yandan da Ermeni çetelerine karşı koyarak güneye doğru giderler. Muhacırları soyma ve katletme işine ne yazık ki birçok müslüman Kürt çeteleri de karışır.
- 1916 Çanakkale kahramanı Mustafa Kemal Paşa Diyarbakır 2.Ordu komutanlığına atanır. Muş'un kurtuluş ümidi bu dönemde doğmuştur.
- 1916-1917 arasında bir çok kez Ruslar ve Türkler arasında ölümüne el değiştirir. 30 Nisan 1917 şehir, daha doğrusu şehirden arkada kalan yıkıntılar ele geçirilir.
2000 Yılı Nüfus Sayımına göre İl merkez nüfusu 67.927, toplam il nüfusu ise 453.654’tür. Ortalama yıllık nüfus artış hızı % 2.07 olan Muş'ta, nüfus yoğunluğu km²’de 55 kişidir. Toplam nüfusun % 65’i kırsal alanda, %35’i de şehirde yaşamaktadır. Halkın büyük kısmı Kürt kökenlidir.
Muş kenti, ekonomik açıdan geri kalmış bir şehirdir. İklimsel ve coğrafi özellikler sebebiyle ekonomik gelişme gösterememektedir. Ekonomik yapı temelde tarım ve hayvancılıka dayalıdır ve halkın büyük kısmı kırsal alanda yaşadığı için, merkez ilçe nüfusu düşüktür. Tarım ve hayvancılık da büyük ölçüde geleneksel yöntemlerle yapıldığı için verim düşüktür. Ekonomik gelişmişlik açısından da merkez ilçeler arasında son sıralarda yer alan bir kenttir. Muş ‘ta kişi başına düşen gelir 578 Dolar’dır. Karasal ve sert bir iklime sahip olan Muş kentinde, hayvancılığa dayalı sanayi geliştirilmesi ve üniversiteye önem verilmesi planlanmaktadır. Ancak hayvancılığın geliştirilmesi ve hayvancılıktan verim alınması için çalışmalar yapılması da gündeme gelmektedir. Kurulan Muş Alparslan Üniversitesi'nin kente canlılık katması beklenmektedir. Şeker fabrikası bölgenin önemli sanayi tesisidir.
Muş lalesi, şehrin önemli tanıtım objesidir. Muş lalesi, Muş'un Türkiye çapında markalaşmasına öncülük eden bir kültürel değeridir. Muş lalesi Nisan sonu ile Mayıs başlarında çiçek açar ve 15 günlük kısa bir ömrü vardır. Bu dönem zarfında Muş ve çevresi görülmeye değerdir. Her yıl Mayıs ayında festival düzenlenir.
Muş üzümü de meşhur ürünüdür. Üzümcülüğün gelişmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
Şehirdeki Tarihi Mekanlar [değiştir]
Yıldızlı Han, Muş kent merkezinde yukarı çarşıda yer alır. 1307'de yapıldığı kayıtlara geçmiştir. Selçuklu dönemi eseridir. Bir bölümü yıkılmıştır. Arslanlı Han diğer bir Selçuklu eseridir. Bu hanın yanında Alaeddin Bey Çeşmesi ile Alaeddin Bey camisi yer alır. Alaeddin Bey Hamamı ve Ulu Cami ile Hacışeref Camisi diğer eski camilerindendir. Şehir merkezinde önemli türbeler de vardır. İbrahim Samidi ve Şeyh Muhammed-i Mağribi gibi. Şehir silüetine, Alaeddin Bey damgasını vurmuştur.
Doğal Güzellikler [değiştir]
Muş kenti ve çevresi doğal güzellikleri de olan bir kenttir. Kış aylarında yerden kalkmayan kar örtüsünün beyazlığı ile ilkbahar ve yaz aylarında toprağın canlanması yöreye ayrı bir güzellik katmaktadır. Merkez ilçedeki Kızıl Ziyaret Tepesi, Kale Parkı, Mongok Parkı, Karni Deresi çevresi, Arıncık Regülatörü, Karasu Regülatörü görülmeye değerdir.
|
