Tunceli ili (25 Aralık 1935 tarihli "Tunceli Kanunu" uygulamasından önce Dersim ili), Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan bir ildir. Önceki adı "Kalan" ve "Mamekiye" olarak bilinmektedir.
Tunceli ili, kuzeyde ve batıda Munzur Dağları ile Karasu Irmağı, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Anadolu'nun pek çok yerinde olduğu gibi bu bölgede de çağlar boyunca pek çok uygarlık yaşamıştır. Orta Çağdan kalma ve bugün hâlâ iyi durumda bulunan Pertek kalesi ve Munzur Vâdisi Milli Parkı görülmeye değer güzellikleridir.
Tunceli'nin yerleşimleri: Çemişgezek, Hozat, Mazgirt, Nazımiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür'dür.
Yörede Dêsım diye telaffuz edilen aslında bugünkü Tunceli'yi değil, o yörenin adını belirler. Tunceli'nin eski ismi Dersim'dir. Bu isim 25 Aralık 1935’de çıkarılan Tunceli Kanunu ile değiştirilmiştir. İlin çoğunluğunu alevîler oluşturmaktadır. Tunceli'nin yöresel adı Mamekiye'dir. "Yunan târihi ve coğrafyacılarının Dersim bölgesine Daranis ve Derksene adını verdikleri gibi Dara'nın Bisitun yazıtlarında bu havâliye Zuza tâbirinin, Dersim yöresinde konuşulan Zaza dilinin sözcüğünden geldiği muhtemeldir. Bu bölgeye gelip yaşayan ilk uygarlığın Hititler olduğu söylenmektedir. Dersim adının kökeni bölgeye hâkim olan Desimli aşîret konfederasyonundandır.
Osmanlı Devleti dönemi [değiştir]
1847 yılında Dersim Sancağı’nın Erzurum eyâletine verilmesinden sonra 1859 yılında yapılan bir değişiklik de Harput eyâletine bağlanır. İşte bu târihten beri Dersim ve çevresi haritalarda gösterilmeye başlanmıştır.
I. Dünya Savaşı [değiştir]
I. Dünya Savaşında Doğu Cephesinin önemli ikmâl yollarından biri olmuştur.
Kurtuluş Savaşı [değiştir]
Dersim halkı birkaç aşîreti saymazsak Kurtuluş Savaşı'na tamamen destek olmuştur. TBMM 1. Dönem'de Dersim mebusu (milletvekîli) olarak Diyap Ağa (Yıldırım), Meço Ağa, Mustafa Ağa (Öztürk) ve Binbaşı Hasan Hayrı bulunmuşlardır. TBMM Ordusu Yunanlılara Kütahya-Eskişehir Savaşı'nda yenilince TBMM'nin Kayseri'ye taşınması gündeme gelmiş, Dersim mebusu Diyap Ağa Biz buraya savaşmaya mı geldik, kaçmaya mı? diyerek diğer mebuslara da cesâret vermiştir. Bundan sonra 1923'te düşman gitmiş, cumhuriyet ilân edilmişti.
Cumhuriyet dönemi [değiştir]
Cumhuriyet döneminde Şeyh Sait ve Dersim İsyanı'na tanıklık eden Dersim, 1936-38 yıllarında gerçekleşen Dersim İsyanları'nda büyük zarar gördü.25 Aralık 1935 yılında çıkarılan Tunceli kanunu ile Dersim tarihsel yöresi içinde yer alan ve Munzur çevresini kapsayan bölgenin adı Tunceli olarak değiştirildi.
Tunceli İli 2000 Genel Nüfus Sayımı Sonuçları
| İl ve İlçeler |
Şehir |
Köy |
Toplam |
| Merkez |
25.100 |
5.282 |
30.323 |
| Çemişgezek |
3.685 |
6.088 |
9.773 |
| Hozat |
6.589 |
2.554 |
9.143 |
| Mazgirt |
2.707 |
10.250 |
12.957 |
| Nazımiye |
2.915 |
2.689 |
5.604 |
| Ovacık |
5.909 |
2.613 |
8.522 |
| Pertek |
5.737 |
7.462 |
13.199 |
| Pülümür |
1.893 |
2.170 |
4.063 |
| Toplam |
54.535 |
39.108 |
93.584 |
|
