Yozgat ili, Türkiye Cumhuriyeti'nin İç Anadolu Bölgesinde yer alan bir ildir. Çekerek, Aydıncık ve Kadışehri ilçeleri ise Karadeniz Bölgesi'nde kalır.
Yozgat'a 14 ilçeden oluşmaktadır. Bunlar; Akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Şefaatli, Sorgun, Yenifakılı, Yerköy ve Yozgat Merkez ilçedir.
İlin nüfus 2000 yılına kadar sürekli artmış, fakat bundan sonra düşüşe başlamıştır. 1960-2008 yılları arası ilin nüfusu %20,33 artmıştır. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızı ortalama %0,42 olmuştur. Yozgat, 2007 yılı nüfus bilgilerine göre 492.127 kişidir. 244.674'ü erkek, 247.453'ü kadındır. İlin %49,72'si erkek, %50,28'i kadındır.[1] [2]
Yozgat, 2008 yılı nüfus bilgilerine göre 484.206 kişidir. 242.018'i erkek, 242.188'i kadındır. İlin, %49,98'i erkek, %50,02'si kadındır.[3] [4]
İlin yaş ortalaması oldukça gençtir. Özellikle 10-14 ve 15-19 yaş grubunun nüfusa oranı yüksektir.[5]
Yozgat ili, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak Bölümü'nde Bozok Platosu üzerinde yer almaktadır.
Ankara–Sivas karayolu ile Samsun-Kayseri-Mersin karayolları Yozgat'tan geçmektedir. Bu yollar, uluslararası taşımacılıkta önemli bir yere sahiptir. Ülkemizden ve Avrupa ülkelerinden Ortadoğu'ya yapılan ticaret, bu yolların önemini daha da artırmaktadır. Kuzeyde; Çorum, Amasya, Tokat, doğuda; Sivas, güneyde; Kayseri, Nevşehir, batıda; Kırşehir, Kırıkkale illeri ile komşudur.
İlin doğusu ile batısı arasında yaklaşık 8 dakikalık bir fark vardır. Yozgat, alan bakımından Türkiye'nin 15. ilidir. İzdüşüm alanı 13597 km², gerçek alanı ise 14123 km²'dir. İl geneli fazla dağlık değildir.
İlde, yüksek lisans düzeyinde eğitim veren Bozok Üniversitesi vadır. Bunun yanısıra ilde Fen lisesi, Anadolu Öğretmen lisesi, Turizm Otelcilik Meslek lisesi ve Anadolu lisesi bulunmaktadır.
İlin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır. Yer şekilleri %98,8 oranında tarıma imkan vermektedir. İlde, yarı kurak iklim şartlarından dolayı, kuru tarım yaygınlaşmış ve ürün çeşitleri azalmıştır. İlde yoğun olarak, tahıllar ve baklagiller yetiştirilmektedir. Bunların yanısıra sulu tarım alanlarında şekerpancarı, ayçiçeği, patates ve soğan türü ürünler yetiştirilmektedir. Sulanabilir alanlar sınırlı olduğu için, il tarımında sebze üretiminin önemi azdır. İklimin sert oluşu ve depolama olanaklarının azlığından dolayı, meyve üretimi büyük boyutlarda değildir. Elma, armut, kayısı, vişne, üzüm, ayva, badem ve ceviz yetiştirilen başlıca meyvelerdir.
İl ekonomisinde tarımın yanısıra hayvancılıkta önemli bir gelir kaynağıdır. Bozkırların geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasına ortam hazırlamıştır. Hayvancılık genelde tarımsal faaliyetlerle bir arada yapılmakta olup, mera hayvancılığı biçimindedir. Son yıllarda hayvan soylarının ıslahı çalışmaları ve hayvansal ürünleri değerlendirmeye yönelik sanayi faaliyetleri ile hayvancılık alanında canlanma olmuş, modern işletmeler kurulmaya başlamıştır. İlde, küçükbaş hayvanladan; akkaraman koyunu, kıl ve tiftik keçisi, büyükbaş havyanlardan sığır ve manda gibi cinsler beslenmektedir. Deri üretimi Yozgat'ın önemli gelir kaynaklarındandır. Son yıllarda kümes hayvancılığında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Küçük ölçekli tavuk çiftliklerinde, modern yöntemlerle üretim yapılmakta olup, özellikle 1995 yılından itibaren yumurta üretiminde belirgin artışlar olmuştur.
Ormancılık ve Milli Parklar [değiştir]
İl topraklarının %18,24'ünü kaplayan ormanlar Akdağmadeni, Aydıncık, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri ve Saraykent'te yoğunlaşmıştır. Boğazlıyan ve Yenifakılı ilçelerinde ise orman örtüsü hiç yoktur. İlde ormanları işletmek ve korumak üzere toplam üç işletme müdürlüğü mevcuttur.
- Yozgat Orman İşletme Müdürlüğü: Merkez, Aydıncık, Çekerek, Kadışehri, Şefaatli, Sorgun ve Yerköy.
- Akdağmadeni Orman İşletme Müdürlüğü: Akdağmadeni ve Saraykent
- Çayıralan Orman işletme Müdürlüğü: Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Sarıkaya ve Yenifakılı ilçelerini kapsamaktadır.
Yozgat'ın meşhur ormanlarından biri de Yozgat Çamlığı'dır. Milli Park olup devlet tarafından korunmaktadır.
Endemik Bitki Türü Olarak, dünyada sadece Yozgat ve Kastamonuda Bulunan İspir Meşesi ve Yozgat Adaçayı (Salvia Yosgadensis) bulunmaktadır.[6]
Yozgat adının verilmesi [değiştir]
İlin asıl adı "Bozok" olup, zamanla "Yozgat" olarak değiştirilmiştir. Oğuzların; "Bozok" koluna mensup Türkmenlerin bu bölgeye akınıyla birlikte, yöre "Bozok" ismiyle anılmıştır. 1800'lü yıllara doğru bu ismin yanı sıra "Yozgat" adı da telaffuz edilmiştir.
"Yozgat" adının menşei konusunda ise, değişik söylentiler ileri sürülmektedir. Bir rivayete göre, Yozgat Saray Köyü'nden (bugün itibariyle kasaba) itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişindin ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri "Yüz kat" denmiş, zamanla bu isim söylene söylene "Yozgat" halini almıştır.
Diğer bir rivayete göre; Aşiret Reisi Ömer Cabbar Ağa'nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini bir yaz günü yaylakta otlatırken karşısına Hızır çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa'dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Ömer Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek, gönül hoşluğu ile sütü ikram eder. Hızır sütü içtikten sonra çok memnun kalır ve Cabbar Ağa'ya "Çobanoğlu, yozuna yoz katılsın, memleketinin adı Yoz-Kant olsun" diyor. Bu sözü söyleyerek kayboluyor. Temeli böyle olan Yoz-Kant söylene söylene Yozgat halini alıyor.
İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu bölgenin böyle anıldığı bilinmektedir.
2. Dönem Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927 tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir. Yozgat adı nasıl Bozok'tan dönüşmüştür, pek anlaşılabilir, bir bilimsellik taşımamaktadır.
Yozgat (Eski adı: Bozok), Yozgat ilinin merkezi olan şehirdir.
Yozgat İç Anadolu'nun merkezinde bulunan başkent Ankara'ya 217 kilometre doğuda bulunan bir il'dir.
Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden biri olduğu düşünülen yörede Alişar Höyüğü'nde yapılan kazılarda M.Ö. 3000 yıllarına ait eserler bulunmuştur. Eti'lerin yerleşim merkezlerinden de biri olduğu bilinmektedir. [1]
Yozgat bölgesi bir çok medeniyetlerin hakimiyetinde kalmıştır.
Milattan sonra [değiştir]
M.S 395’te Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Anadolu, Doğu Roma yani Bizans’ın egemenliğine geçmiştir. Dönem dönem Sasani’ler bölgeye akınlar yapmış ancak hakimiyet sağlayamamışlardır.
Timur’un Anadolu’dan ayrılması ile bölge sıkıntı çekmeye başlamış 1408 yılında Çelebi Mehmet tarafından Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır. Yavuz Sultan Selim döneminde Yozgat ve çevresinde Celal isimindeki bir Türkmen tarafından çıkarılan ve Celali İsyanları olarak bilinen isyan kontrol altına alınmıştır. 1526 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde yörede bazı nüfus değişimleri yapılmış, Halep Türkmenlerinden Bozulus aşiretine bağlı Mamalu Türkmen oymakları yöreye yerleştirilmiştir. [2]
Coğrafya ve iklim [değiştir]
Yozgat il nüfusu 2005 itibari ile 74.000 olarak tesbit edilmiştir(2008'de 87.000 tahmin ediliyor). Yozgat doğudan Sivas; güneyden Kayseri, Nevşehir, Kırşehir; batıdan Kırıkkale; kuzeyden ise Amasya, Çorum ve Tokat illeri ile çevrilidir.Çorum ve Tokat gibi Karadeniz bölgesinden şehirlerle komşudur.Deniz seviyesinden 1300 metre yükseklikte olup, 1 412 300 Hektar toprağa sahiptir. 81 İl arasında toprak genişliği bakımından 15. sırayı alır. İlin doğudan batıya gidildikçe yüksekliği azalır. Yozgat, alan bakımından Türkiye’nin 15. İlidir. İlin; izdüşüm alanı ( km²) 13 597, gerçek alanı ise 14 123 km² dir. Yozgat'ın en güzel ilçesi olan Çekerek Sürayya Bey Barajı'nın yapılmasıyla büyük gelişme kaydetmiş ve yakında pek çok şehirle yarışacak kıvama gelecektir.Çekerek'in Hamzalı köyü de Türkiyenin sayılı köylerindendir çünkü içinden pek çok okumuş irfanlı ve başarılı insanlar çıkaran ender köydür.Gökalp Ççınarer Yozgat Tarihi alıntıdır. Yozgat İl’inde, İç Anadolu Bölgesi’nin yarı kurak karasal iklimi hakimdir. Deniz etkisine kapalı olduğu için, yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Yaz ile kış; gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları yüksektir. Sert iklim koşulları, Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisi’nde biraz yumuşamakta, az da olsa Karadeniz ardı ikliminin etkileri görülmektedir.Bu şehirdeki tarımsal bitkiler;
- Soğan
- Karpuz
- Sarımsak
- Arpa
- Yulaf
- Govin
- Buğday
- Çavdar Ekmeği
- Ayçiçeği
- Elma
- Şekerpancarı
- Kiraz
- Armut isimli bitkilerdir.
- Yozgat'ta bulunan turistlik yerler
- Arkeolojik müze
- Çamlik (ilk millî park)
- Süleyman Bey Camisi
- Kerkenes Habareleri
- Yer alti Carşisi
- Capanoglu Camisi
- Saat kulesi
YOZGAT'A HAS KONUŞMA VE ŞİVELER
- horanta :aile halkı
- cıbır :fakir
- selle :salya
- cilat : jilet
- işgillenmek :şüphelenmek
- vağıt :vakit
- zabah :sabah
- ağşam :akşam
- terafi :teravih
- zöhür : sahur
- yasdı :yatsı
- cekat : ceket
- goynek :gömlek
- pantul :pantolon
- sini :büyük tepsi
- ele :öyle
- gullep :menteşe
- helik : küçük taş
- mida : mide
- it : köpek
- yusük : yüksük
- zavrağ : salatalık
- pendir : peynir
- ayakyolu: tuvalet
- ebe :büyükanne
- eme : hala
- cazı :yaşlı kavgacı kadın
- cuvara :sigara
- döş :göğüs
- eyaa :kaburga
- bodu :kaz
- golük :eşek
- Avrat :Kadın
- sohranmak :söylenmek
- gumpir: patates
- suvan : soğan
- biyol: bir kere
- narpız: nane
- öteaaçe: karşı taraf
- Acer:Yeni
- Ahraz:Sağır Dilsiz
- Alenmek : Durdurmak
- Arabaşı : Bölgeye ait genellikle kışın yapılan bir yemek-çorba
- Asbap:Elbise
- Baba Çıkasıca : Sinirlenilen kişiye söylenen söz
- Balak : Manda yavrusu
- Baldırcan : Patlıcan
- Bıldır : Geçen yıl
- Barnah:Parmak
- ağca:Beyaz
- Bosdan : Kavun, karpuz
- Boğür : Yan taraf
- Buyma:Çok Üşüme
- Camız : Erkek manda
- Culuk : Hindi
- Cücük : Civciv
- Çıhı:Küçük bez parçasına birşeyler koyup bağlamak Cırnaklamak : Tırmalamak
- Çimbarlanmak:Esmeyerek sallanmak
- Çimmek : Yıkanmak
- Çitlek:Çekirdek
- Dağdi:Deydi Temas etti
- Darrmen:Değirmen
- Depik:Tekme
- Dene:Tane
- Dibek : Buğday ezmek için kullanılan taş
- Dingildemek:Hoplayıp zıplamak
- Dombalah aşmak:Takla atmak
- Dölek Dur:Doğru Dur
- Dulda:Rüzgar değmeyen kuytu yer
- Duluğ:Kulak altı(Favori)
- Düve:Bir yaşındaki dişi dana
- Ellaham : Sanırım, sanki
- Ellik:Eldiven
- Bi Elçim:Bir Avuç
- Essahtan : Sahiden, gerçekten
- Enik : Köpek yavrusu
- Emi:Tamam mı?
- Essah mı?:Doğrumu Sahimi
- Eyce:Çok Güzel
- Gandırmah:Aldatmak
- Gobel : Erkek çocuk
- Gatık : Ayran
- Goruğ : Olgunlaşmamış üzüm
- Godek:kısa olan
- Gunnamak : Doğurmak
- Nefaat: Ne vakit, zaman
- Hee:Evet
- Gevrek:Büsküvi
- Tomatis: Domates
- Guşene : Büyük tencere
- Helke : Metal kova
- ilaha:İlahi
- İlaan : Büyük leğen
- Öledaal mi? : Öyle değil mi?
- İlistir:Kevgir
- İşlik : İçe giyilen gömlek
- Herslenmek : Sinirlenmek
- Kelem : Lahana
- Kösnü : Köstebek
- Küpelazan:Kulplu Kazan
- Mazarat : Yaramaz
- Malamat : Rezil olmak Masimek:Önemsemek
- Mıh:Çivi
- Navrah:Surat Çehre
- Nörüyon : Nasılsın, ne yapıyorsun Neşalsın?:Ne Haldesin ?
- Saho:Ceket
- Sitil:Küçük Kova
- Sıracalı : Kötü pis, pasaklı
- Sumsuk : Yumruk
- Pinnik : Kümes
- Pıçah:Bıçak
- Pahla:Fasulye
- Tavatır:Çok Güzel
- Tımbırdatmak: dalga geçmek
- Toplu : Pencere
- Toygaşı : Bir tür ayranlı çorba
- Urelüün : Önceki gün
- Yadırgı:Yabancı
- Yunak : Yıkanılan ve çamaşır yıkanan yer Yelikmek : Çocuklarin yaramazlık yapması
- Yiğni:Hafif
- İlahne: lahana
- Peşkir: havlu
- Pörtekel: portakal
- Zahar ki:Her halde, sanırım, gibi, galiba
- Zehen:Demir Yemek kabı
|
